സാ​ബു മ​ഞ്ഞ​ളി

മ​ധ്യ​കാ​ല​ഘ​ട്ട നി​ർ​മി​തി​ക​ളി​ൽ പ​ല​തി​നേ​യും സ​മ​കാ​ലീ​ന രാ​ഷ്ട്രീ​യം വി​വാ​ദ​ങ്ങ​ളു​യ​ർ​ത്തി ഉ​ന്നം​വ​യ്ക്കു​മ്പോ​ഴും ലോ​കോ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളാ​യ അ​തി​ന്റെ ഘ​ട​നാ​വൈ​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ ഇ​ന്നും ആ​രേ​യും വി​സ്മ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. താ​ജ്മ​ഹ​ൽ, ആ​ഗ്ര​ കോ​ട്ട, കു​ത്ത​ബ്മി​നാ​ർ, ചു​വ​പ്പു​കോ​ട്ട, ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി തു​ട​ങ്ങി ആ ​ഗ​ണ​ത്തി​ൽ പെ​ടു​ന്ന സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ൾ നി​ര​വ​ധി​യാ​ണ്. അ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ൽ എ​ന്തു​കൊ​ണ്ടും വേ​റി​ട്ട അ​നു​ഭ​വ​മാ​ണ് അ​ക്ബ​ർ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി പ​ടു​ത്തു​യ​ർ​ത്തി കേ​വ​ലം 14 വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക​കം ഉ​പേ​ക്ഷി​ച്ച ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി. ആ​ഗ്ര​യി​ൽ നി​ന്ന് 37 കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ ദൂ​ര​ത്താ​യി സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന സി​ക്രി ഗ്രാ​മ​ത്തി​ലേ​ക്കാ​യി​രു​ന്നു യാ​ത്ര.

പൊ​ടി​പ​ട​ല​ങ്ങ​ൾ നി​റ​ഞ്ഞ ആ​ഗ്ര​യി​ലെ കു​ടു​സ്സ് ഗ​ല്ലി​ക​ളി​ൽ നി​ന്ന് പു​റ​ത്തു​ക​ട​ന്ന് വാ​ഹ​നം ജ​യ്പൂ​രി​ലേ​ക്ക് നീ​ളു​ന്ന പാ​ത​യി​ലൂ​ടെ കു​തി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. സൂ​ര്യ​ൻ ഉ​ദി​ച്ചു​യ​രു​ന്നു. പ്ര​ഭാ​ത​വെ​യി​ലി​ലും ചൂ​ടി​ന്റെ താ​ണ്ഡ​വം. സു​ന്ദ​ര​മാ​യ ആ​റു​വ​രി​പ്പാത. പൂ​ച്ചെ​ടി​ക​ളും പ​ച്ച​പ്പും. ചു​റ്റു​പാ​ടു​മു​ള്ള വ​യ​ലു​ക​ളി​ൽ പ​ക്ഷേ ചൂ​ട് വെ​ന്തു​രു​കു​ന്നു. കൊ​യ്ത്ത് ക​ഴി​ഞ്ഞ അ​ന​ന്ത​മാ​യ വി​ജ​ന​മാ​യ ഗോ​ത​മ്പ് പ​ാട​ങ്ങ​ൾ. ദൂ​ര​ങ്ങ​ൾ ഏ​റെ താ​ണ്ടി​യി​ട്ടും ക​വ​ല​ക​ളോ വീ​ടു​ക​ൾ പോ​ലു​മോ ക​ൺ​വെ​ട്ട​ത്ത് വ​ന്നി​ല്ല. ഒ​ഴു​കു​ന്ന ത​വി​ട്ടു​നി​റ​മാ​ർ​ന്ന വേ​ന​ൽ​കാ​ഴ്ച​ക​ളി​ൽ അ​ഭി​ര​മി​ച്ചി​രി​ക്കെ സ്പീ​ക്ക​റി​ൽ പ​ഴ​യ ഹി​ന്ദി ഗാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ പ​തി​ഞ്ഞ താ​ളം.

വ​ഴി​യ​രി​കി​ൽ ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി​യു​ടെ പ​ച്ച സ്ഥ​ല​നാ​മ ഫ​ല​കം തെ​ളി​ഞ്ഞു. പ​ഴ​ങ്ങ​ളും പ​ച്ച​ക്ക​റി​ക​ളും വി​ൽ​ക്കു​ന്ന ചെ​റി​യൊ​രു അ​ങ്ങാ​ടി ചു​റ്റി വാ​ഹ​നം ഇ​ട​ത്തോ​ട്ട് തി​രി​ഞ്ഞു. കോ​ട്ട​കൊ​ത്ത​ള​ങ്ങ​ളും ഗ​ത​കാ​ല​പ്രൗ​ഢി​യു​റ​ങ്ങു​ന്ന മു​ഗ​ൾ​ക​വാ​ട​ങ്ങ​ളും ക​ട​ന്ന് ഒ​രി​ക്ക​ൽ ല​ണ്ട​ൻ ന​ഗ​ര​ത്തോ​ളം യ​ശ​സ്സു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന മു​ഗ​ൾ ത​ല​സ്ഥാ​നന​ഗ​രി​യി​ലേ​ക്ക്. 1585ൽ ​ന​ഗ​രം ഉ​പേ​ക്ഷി​ച്ച് അ​ക്ബ​ർ ലാ​ഹോ​റി​ലേ​ക്കു ചേ​ക്കേ​റു​മ്പോ​ൾ സ​ർ​വ​സ​ജ്ജ​മാ​യി​രു​ന്നു ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി. അ​ത്ത​ര​മൊ​രു ഉ​പേ​ക്ഷ​ക്ക് പ​റ​ഞ്ഞു​കേ​ൾ​ക്കു​ന്ന കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളി​ൽ പ്ര​ധാ​നം സി​ക്രി​യി​ൽ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ജ​ല​ദൗ​ർ​ല​ഭ്യ​മാ​ണ്. ആ​സൂ​ത്ര​ണ​ങ്ങ​ളു​ടെ പി​ഴ​വെ​ന്നും ഗം​ഗാ സ​മ​ത​ല​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും അ​ജ്മീ​റി​ന്റെ​യും ഗു​ജ​റാ​ത്തി​ന്റേ​യും സ​മീ​പ​ങ്ങ​ളി​ൽ താ​ത്കാ​ലി​ക​മാ​യി ത​മ്പ​ടി​ക്കു​വാ​ൻ മാ​ത്രം നി​ർ​മി​ച്ച ഒ​രി​ടം എ​ന്നും കൂ​ടി പ​റ​ഞ്ഞു​കേ​ൾ​ക്കു​ന്നു. ഗു​ജ​റാ​ത്ത് പി​ടി​ച്ച​ട​ക്കി​യ ശേ​ഷ​മാ​ണ് അ​ക​ബ​ർ ‘വി​ജ​യി​ച്ച​ത് ’ എ​ന്ന​ർ​ഥം വ​രു​ന്ന ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ കൂ​ടി ന​ഗ​ര​പേ​രി​നൊ​പ്പം കൂ​ട്ടി​ച്ചേ​ർ​ത്ത​ത്. ക​ര​കൗ​ശ​ല വി​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ വി​ൽ​ക്കു​ന്ന ചെ​റി​യൊ​രു അ​ങ്ങാ​ടി​യി​ലൂ​ടെ​യാ​ണ് ചെ​ങ്ക​ൽ പാ​കി​യ ന​ട​വ​ഴി​ക​ളി​ലൂ​ടെ മു​ന്നോ​ട്ട് ന​ട​ക്കേ​ണ്ട​ത്. എ​ന്തെ​ങ്കി​ലും വാ​ങ്ങി​ക്കാ​നു​ള്ള ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രു​ടെ അ​ഭ്യ​ർ​ഥ​ന പ​തി​വി​ലും ദ​യ​നീ​യ​മാ​യി തോ​ന്നി. പ​ത്തു​മു​പ്പ​ത് ത​വ​ണ​യെ​ങ്കി​ലും ഫ​ത്തേ​പു​ർ സി​ക്രി​യി​ൽ വി​വി​ധ സം​ഘ​ങ്ങ​ളു​മാ​യി എ​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള ന​ന്നാ​യി ച​രി​ത്രം പ​റ​യു​ന്ന ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ ടൂ​ർ മാ​നേ​ജ​ർ ശ്രീ​കു​മാ​ർ പ​ക്ഷേ കൊ​ട്ടാ​രം കാ​ണു​വാ​ൻ ത​ദ്ദേ​ശീ​യ​നാ​യ ഒ​രു ഗൈ​ഡി​നെ ത​ന്നെ ത​ര​പ്പെ​ടു​ത്തി. അ​ൽ ക​ഹ്വാ​ജ. ടൂ​റി​സം മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നു പ​രി​സ​ര​ങ്ങ​ളി​ലെ ഏ​ക വ​രു​മാ​ന​മാ​ർ​ഗം. കൊ​വി​ഡ് മ​ഹാ​മാ​രി എ​ല്ലാം ത​ക​ർ​ത്തു. നാ​ട​ൻ ഹി​ന്ദി ചു​വ​യു​ന്ന ഇം​ഗ്ലീ​ഷി​ൽ അ​ൽ ക​ഹ്വാ​ജ കൊ​ട്ടാ​ര ച​രി​ത്രം പ​റ​ഞ്ഞു തു​ട​ങ്ങി.
കേ​വ​ലം ഒ​രു​ദി​വ​സ​ത്തെ നീ​ക്കം കൊ​ണ്ട് സു​ശ​ക്ത​മാ​യ ആ​ഗ്ര​ക്കോ​ട്ട​യി​ൽ എ​ത്താ​മെ​ന്നി​രി​ക്കെ പ്ര​തി​രോ​ധ​സ​ജ്ജ​മാ​യ ഒ​രു ന​ഗ​ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി. പ​ക്ഷേ ആ​ഗ്ര​യി​ലേ​യും ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​യും ല​ഹോ​റി​ലേ​യും തു​ട​ർ​ച്ച​യെ​ന്നോ​ണം മ​ധ്യ​കാ​ല​ഘ​ട്ട​ങ്ങ​ളി​ലെ ന​ഗ​രാ​സൂ​ത്ര​ണം മ​ത സാം​സ്‌​കാ​രി​ക സ്വ​ഭാ​വം, പ്ര​തി​രോ​ധം നി​ർ​മാ​ണ ശൈ​ലി​ക​ൾ എ​ന്നി​വ ഇ​വി​ടേ​യും ക​ണ്ടെ​ത്താം. അ​ഫ്ഗാ​ൻ മേ​ഖ​ല​ക​ളി​ൽ നി​ന്നെ​ത്തി​യ ബാ​ബ​റും ഹു​മ​യൂ​ണും ആ​ദ്യ​കാ​ല​ങ്ങ​ളി​ൽ സ്ഥി​ര​മാ​യി ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ ത​മ്പ​ടി​ക്കു​വാ​ൻ ശ്ര​മി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ല. ഡ​ൽ​ഹി​യി​ൽ ഹു​മ​യൂ​ൺ ദി​ൻ​പ​നാ​ത്ത് ന​ഗ​ര​ത്തി​ന് അ​ടി​ത്ത​റ​യി​ട്ടെ​ങ്കി​ലും ഷേ​ർ​ഷ സൂ​റി​ന്റെ ആ​ക്ര​മ​ണം അ​തെ​ല്ലാം ത​ച്ചു​ട​ച്ചു.1550 വ​രെ ഉ​ണ്ടാ​യി​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന വി​മ​ത നീ​ക്ക​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം അ​മ​ർ​ച്ച ചെ​യ്ത് കൂ​ടു​ത​ൽ വ​ട​ക്കേ​ഇ​ന്ത്യ​ൻ ഭൂ​വി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ൾ മു​ഗ​ൾ സാ​മ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന് കീ​ഴി​ലാ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ മാ​ത്ര​മാ​ണ് 1556 മു​ത​ൽ അ​ക്ബ​ർ കോ​ട്ട​ക​ളു​ടേ​യും കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും നി​ർ​മാ​ണ​ങ്ങ​ൾ ആ​രം​ഭി​ച്ച​ത്. 1560ൽ ​ആ​ഗ്ര, ലാ​ഹോ​ർ, ആ​ട്ടോ​ക്ക്, അ​ല​ഹ​ബാ​ദ്, ജാ​ൻ​പു​ർ, അ​ജ്മീ​ർ തു​ട​ങ്ങി​യ സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ൽ അ​ക്ബ​ർ കോ​ട്ട​ക​ൾ ശ​ക്തി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ക​യും നി​ർ​മി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

പു​ത്ര​ഭാ​ഗ്യ​ത്തി​ലൂ​ടെ
പി​റ​ന്ന ന​ഗ​രം

പു​ത്ര​ഭാ​ഗ്യം ഇ​ല്ലാ​തെ വ​ല​ഞ്ഞി​രു​ന്ന അ​ക്ബ​ർ സി​ക്രി ഗ്രാ​മ​ത്തി​ൽ താ​മ​സി​ച്ചി​രു​ന്ന സൂ​ഫി ആ​ചാ​ര്യ​നാ​യ ശൈ​ഖ് സ​ലിം ചി​ശ്തി​യു​ടെ പ​ക്ക​ൽ എ​ത്തു​ന്ന​ത്തോ​ടെ​യാ​ണ് ഗ്രാ​മ​ത്തി​ന് മ​റ്റൊ​രു ച​രി​ത്രം ഉ​ണ്ടാ​കു​ന്ന​ത്. സി​ക്രി​യി​ൽ താ​മ​സി​ച്ചാ​ൽ പു​ത്ര​ഭാ​ഗ്യം ഉ​ണ്ടാ​കു​മെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ചി​ശ്തി​യു​ടെ ഉ​പ​ദേ​ശം. അ​തു​പ്ര​കാ​രം അ​ക്ബ​ർ ജോ​ദാ​ബാ​യി രാ​ജ്ഞി​യോ​ടൊ​ത്ത് സി​ക്രി ഗ്രാ​മ​ത്തി​ൽ താ​മ​സി​ക്കു​ക​യും അവർക്ക് ആ​ൺ​കു​ഞ്ഞ് പി​റ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. ആ ​കു​ട്ടി​യാ​ണ് പി​ന്നീ​ട് അ​ക്ബ​റി​ന്റെ അ​ന​ന്ത​രാ​വ​കാ​ശി​യാ​യി തീ​ർ​ന്ന ജ​ഹാ​ംഗീ​ർ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി. സ​ന്തോ​ഷ​വാ​നാ​യ അ​ക്ബ​ർ ശൈ​ഖ് സ​ലീം ചി​ശ്തിയോ​ടു​ള്ള ബ​ഹു​മാ​ന​സൂ​ച​ക​മാ​യി അ​തു​വ​രെ ആ​രാ​ലും അ​റി​യ​പ്പെ​ടാ​ത്ത കു​റ​ച്ചു ശി​ൽ​പ്പി​ക​ൾ മാ​ത്രം പാ​ർ​ത്തി​രു​ന്ന സി​ക്രി ഗ്രാ​മ​ത്തി​ൽ ഒ​രു ന​ഗ​രം ത​ന്നെ പ​ടു​ത്തു​യ​ർ​ത്തു​വാ​നും ത​ല​സ്ഥാ​നം ആ​ഗ്ര​യി​ൽ​നി​ന്ന് സി​ക്രി​യി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റു​വാ​നും തീ​രു​മാ​നി​ച്ചു.

ജ​ഹാ​ംഗീ​ർ പി​റ​ന്ന 1569 ൽ ​ത​ന്നെ ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദി​ന്റെ നി​ർ​മാ​ണം ആ​രം​ഭി​ച്ചി​രു​ന്നു. 1571 ൽ ​ഇ​ന്തോ-​പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ ശൈ​ലി​ക​ൾ കൂ​ട്ടി​യി​ണ​ക്കി അ​ക്ബ​റി ശൈ​ലി​യി​ൽ നി​ർ​മാ​ണം പൂ​ർ​ത്തീ​ക​രി​ച്ച സി​ക്രി ന​ഗ​രം വ​ള​രെ പെ​ട്ട​ന്ന് ഒ​രു വാ​ണി​ജ്യ ന​ഗ​ര​മാ​യി വ​ള​ർ​ന്നു. 1572ൽ ​ഉ​ണ്ടാ​യ ഗു​ജ​റാ​ത്ത് യു​ദ്ധ​വി​ജ​യ​മാ​ണ് വി​ജ​യി​ച്ച ന​ഗ​രം എ​ന്ന അ​ർ​ഥം വ​രു​ന്ന ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ കൂ​ടി കൂ​ട്ടി​ച്ചേ​ർ​ത്ത് ന​ഗ​ര​ത്തി​ന് ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി എ​ന്ന് നാ​മ​ക​ര​ണം ചെ​യ്യു​വാ​ൻ കാ​ര​ണം. വി​ജ​യ​പ്ര​തീ​ക​മാ​യി ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദി​ന്റെ തെ​ക്കേ ക​വാ​ടം 52 മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​ര​ത്തി​ൽ ക​മ​നീ​യ​മാ​യ ആ​ർ​ച്ചു​ക​ളോ​ടെ പ​ണി​തീ​ർ​ത്തു. ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി​യി​ൽ ഏ​റ്റ​വും ഉ​യ​ര​മു​ള്ള​തും അ​നേ​കം ചി​ത്ര​പ്പണി​ക​ൾ നി​റ​ഞ്ഞ​തു​മാ​യ ഗം​ഭീ​ര സൃ​ഷ്ടി​യാ​ണി​ത്. ബു​ല​ൻ​ഡ് ധ​ർ​വാ​സ എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ഈ ​ക​വാ​ടം വ​ശ​ങ്ങ​ൾ പു​റ​ത്തേ​ക്ക് ത​ള്ളിനി​ൽ​ക്കു​ന്ന പ്ര​ത്യേ​ക മാ​തൃ​ക​യി​ലാ​ണ്.

അ​ക്ബ​റി​ന്റെ ജ​ന​സ​മ്പ​ർ​ക്കം

കൊ​ട്ടാ​ര​സ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​ലെ മു​ൻ​ഭാ​ഗം എ​ന്ന് പ​റ​യാ​വു​ന്നി​ട​ത്താ​ണ് ദി​വാ​നി​ആം സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്. അ​ക്ബ​ർ പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​മാ​യി സ​മ്പ​ർ​ക്കം പു​ല​ർ​ത്തി​യി​രു​ന്ന​ത് ഇ​വി​ടെ വ​ച്ചാ​ണ്.112 മീ​റ്റ​ർ നീ​ള​വും 55 മീ​റ്റ​ർ വീ​തി​യു​മു​ള്ള ശി​ൽ​പ്പ​വേ​ല​ക​ൾ നി​റ​ഞ്ഞ വി​ശാ​ല​മാ​യ ഒ​രു ഹാ​ൾ. വ​ശ​ങ്ങ​ളി​ൽ തൂ​ണു​ക​ളാ​ൽ അ​ലം​കൃ​ത​മാ​യ ഉ​മ്മ​റ​ങ്ങ​ൾ. വ​ല​തു​ഭാ​ഗ​ത്തെ ന​ട​വ​ഴി ദൗ​ല​ത്ത്ഖാ​ന​യി​ലേ​ക്ക് ന​യി​ക്കു​ന്നു. ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട നി​ർ​മി​തി​ക​ൾ ദൗ​ല​ത്ത്ഖാ​ന​യി​ലാ​ണ്. മ​നോ​ഹ​ര മി​നാ​ര​ങ്ങ​ൾ ചൂ​ടി​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന ഇ​രു​നി​ല കെ​ട്ടി​ട​മാ​ണ് ദി​വാ​നി​ഖാ​സ്. താ​ഴെ​നി​ല​യി​ലേ​ക്ക് ക​ട​ന്നാ​ൽ കൊ​ത്തു​പ​ണി​ക​ൾ ചെ​യ്ത ഒ​രു ചെ​ങ്ക​ൽ​തൂ​ൺ ഒ​ന്നാം നി​ല​വ​രെ ഉ​യ​ർ​ന്നു​നി​ൽ​ക്കു​ന്നു. അ​തി​ന്റെ മു​ക​ൾ​ഭാ​ഗ​ത്ത് വൃ​ത്താ​കാ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ഒ​രു ത​ട്ട്. ഈ ​ത​ട്ടി​നെ പു​റ​ത്തെ തൂ​ങ്ങിനി​ൽ​ക്കു​ന്ന മ​ട്ടു​പ്പാ​വി​നെ ബ​ന്ധി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് നാ​ല് പാ​ല​ങ്ങ​ൾ. ശി​ൽ​പ്പ​വേ​ല​ക​ൾ കൊ​ണ്ട് സ​മൃ​ദ്ധ​മാ​ണെ​ങ്ങും. രാ​ജാ​വി​ന്റെ നി​ധി സൂ​ക്ഷി​പ്പ് കേ​ന്ദ്രം വ​ള​രെ വേ​ണ്ട​പ്പെ​ട്ട​വ​രും മ​ത​പു​രോ​ഹി​ത​രു​മാ​യി ച​ർ​ച്ച​ക​ൾ ചെ​യ്തി​രു​ന്ന സ്ഥ​ലം എ​ന്നെ​ല്ലാം ഇ​തി​നെ പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.
ഹി​ര​ൺ മി​നാ​ദി​വാ​നി​ഖാ​സി​ൽ നി​ന്ന് പു​റ​ത്തേ​ക്കി​റ​ങ്ങി​യാ​ൽ കു​റ​ച്ചു ദൂ​രെ​യാ​യി ചു​റ്റി​ലും കു​ന്ത​മു​ന​ക​ൾ ഉ​റ​പ്പി​ച്ച ഒ​രു ഗോ​പു​രം കാ​ണാം. അ​താ​ണ് ഹി​ര​ൺ മി​നാ​ർ. അ​ക​ബ​റി​ന് ആ​ന​ന്ദ് എ​ന്ന് പേ​രു​ള്ള ഒ​രു ആ​ന​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പ​ല​പ്പോ​ഴും കു​റ്റ​വാ​ളി​ക​ൾ​ക്കു​ള്ള ശി​ക്ഷ പോ​ലും വി​ധി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത് ഈ ​ആ​ന ആ​യി​രു​ന്നു​വ​ത്രെ. ആ​ന​ന്ദി​ന്റെ ശ​വ​കു​ടീ​ര​ത്തി​ൽ പ​ണി​ത സ്മാ​ര​ക​മാ​ണ് ഹി​ര​ൺ മി​നാ​ർ. ദി​വാ​ൻ ഖാ​നി ഖാ​സും ഒ​രു ഇ​രു​നി​ല കെ​ട്ടി​ട​മാ​ണ്. ഒ​ന്നാം നി​ല​യി​ലാ​ണ് അ​ക്ബ​റി​ന്റെ മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യ സ്വ​കാ​ര്യ കി​ട​പ്പു​മു​റി കൗ​വ​ബാ​ഗ്. ഹാ​രം സാ​ര​യി​ൽ നി​ന്നും രാ​ജാ​വി​ന്റെ ഇ​ംഗി​ത​മ​നു​സ​രി​ച്ചു റാ​ണി​മാ​ർ​ക്ക് ഇ​വി​ടേ​ക്ക് എ​ത്തി​ച്ചേ​ര​വു​ന്നാ​ണ്. സൂ​ഫി സ​ന്ന്യാ​സി​ക​ൾ, ത​ത്വ​പ​ണ്ഡി​ത​ർ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​ർ ഉ​ൾ​പ്പെ​ട്ട പ​ല​വി​ധ മ​ത ച​ർ​ച്ച​ക​ളും ഇ​വി​ടെ ന​ട​ന്നി​രു​ന്ന​താ​യി പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഈ ​കെ​ട്ടി​ട​ത്തി​ന്റെ തെ​ക്ക് ഭാ​ഗ​ത്തു​ള്ള ജ​നാ​ല​യി​ൽ വ​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു അ​ക്ബ​ർ ദി​വ​സ​വും പ്ര​ജ​ക​ൾ​ക്ക് മു​ഖം കാ​ണി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ഇ​തി​നെ ജ​രോ​ഖ ദ​ർ​ശ​ൻ എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ട്ടു. അക്ബറിന്റെ മുറിയിൽ നിന്ന് നോക്കിയാൽ കാണുന്നതും രാജകീയ അങ്കണത്തിൽ പ്രത്യേകമായ രീതിയിൽ നിർമിച്ചിരിക്കുന്നതുമായ പൊയ്കയാണ് അനൂപ് തലോ. 29 മീറ്റർ സമചതുരത്തിലുള്ള ഒരു ജലാസംഭരണി. നാല് വശങ്ങളിൽ നിന്നും താഴേക്കിറങ്ങുന്ന പടികൾ. നൃത്തങ്ങൾ സമ്മേളനങ്ങൾ തുടങ്ങിയ ഉല്ലാസങ്ങൾ ഇവിടെ രാജാവിന്റെ സാന്നിധ്യത്തിൽ നടന്നിരുന്നു.ഹാ​രം​സാ​ര

കൊ​ട്ടാ​ര സ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​ലെ മ​റ്റൊ​രു പ്ര​ധാ​ന വി​ഭാ​ഗ​മാ​ണ് ഹാ​രം​സാ​ര. ഇ​വി​ടെ​യാ​ണ് ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി​യു​ടെ കു​ടും​ബ​ത്തി​ലെ വ​ള​രെ പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട സ്ത്രീ​ജ​ന​ങ്ങ​ൾ താ​മ​സി​ച്ചി​രു​ന്ന കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ൾ.​അ​ക്ബ​റു​ടെ മാ​താ​വ് ഹ​മീ​ദ്ദ ഭാ​നു ബീ​ഗം താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന കൊ​ട്ടാ​ര​മാ​ണ് മ​റി​യം പാ​ല​സ്. റാ​ണി​മാ​രി​ൽ അ​ക്ബ​റി​ന് ഏ​റ്റ​വും പ്രി​യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​ത് അ​മ്പ​റി​ലെ ര​ജ​പു​ത്ര രാ​ജാ​വാ​യി​രു​ന്ന രാ​ജാ ബാ​ർ​മ​ലി​ന്റെ പു​ത്രി ജോ​ദാ​ബാ​യി​യോ​ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​ക്ബ​റി​ന്റെ ന​യ​രൂ​പീ​ക​ര​ണ​ത്തി​ൽ പോ​ലും സ്വാ​ധീ​നം ചൊ​ലു​ത്തി 42 വ​ർ​ഷ​ക്കാ​ലം അ​വ​ർ അ​ക്ബ​റി​നോ​ടൊ​ത്ത് ജീ​വി​ച്ചു. ജോ​ദാ​ബാ​യി പാ​ല​സാ​ണ് ഹാ​രം​സാ​ര​യി​ലെ വ​ലി​യ കൊ​ട്ടാ​രം. പാ​ഞ്ച് മ​ഹ​ലും ബീ​ർ​ബാ​ൽ മ​ന്ദി​ര​വു​മാ​ണ് ഹാ​രം​സാ​ര​യി​ലെ മ​റ്റു പ്ര​ധാ​ന കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ൾ. തൂ​ണു​ക​ൾ കൊ​ണ്ട് പി​ര​മി​ഡ് രൂ​പ​ത്തി​ൽ നി​ർ​മി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന അ​ഞ്ച് നി​ല​ക​ളു​ള്ള നി​ർ​മി​തി​യാ​ണ് പാ​ഞ്ച്മ​ഹ​ൽ.​

ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദ്

ന​ട​ന്നു ന​ട​ന്ന് ഞ​ങ്ങ​ൾ ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദ് അ​ങ്ക​ണ​ത്തി​ൽ എ​ത്തി​ച്ചേ​ർ​ന്നു. ചൂ​ടി​ന്റെ ശക്തിയാൽ ക്ഷീ​ണി​ത​രാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും മു​ന്നി​ൽ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന മു​ഗ​ൾ പ്രൗ​ഢി​യു​ടെ പ്ര​താ​പ​ത്തി​നു മു​ന്നി​ൽ തെല്ലെ​ന്ന​മ്പ​ര​ന്ന് പോ​യി. ജാ​മി മ​സ്ജി​ദി​നോ​ളം ഉ​യ​ര​മു​ള്ള മ​റ്റൊ​രു കെ​ട്ടി​ട​വും ഫ​ത്തേ​പൂ​ർ സി​ക്രി​യി​ൽ ഇ​ല്ലെ​ന്ന് പ​റ​യാം. അ​ക്ബ​റി​ന്റെ ആ​ത്മീ​യ ഗു​രു​വാ​യ ശൈ​ഖ് സ​ലിം ചി​ശ്തി​ക്ക് വേ​ണ്ടി​യാ​ണ് ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദ് നി​ർ​മി​ച്ച​ത്. അ​ഞ്ച് വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ കൊ​ണ്ട് 1572 ൽ ​പ​ള്ളി​യു​ടെ നി​ർ​മാണം പൂ​ർ​ത്തീ​ക​രി​ച്ചു. ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ ത​ന്നെ അ​ന്നോ​ളം പ​ണി തീ​ർ​ത്തി​ട്ടു​ള്ള പ​ള്ളി​ക​ളി​ൽ വ​ച്ച് ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ പ​ള്ളി. 133.6 മീ​റ്റ​ർ വീ​തി​യും 165.2 മീ​റ്റ​ർ നീ​ള​വു​മു​ണ്ട് പ​ള്ളി​യ​ങ്ക​ണ​ത്തി​ന്. ചു​റ്റു​പാ​ടും ചി​ത്ര​പ​ണി​ക​ൾ തീ​ർ​ത്ത തൂ​ണു​ക​ളും മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യ മി​നാ​ര​ങ്ങ​ളും നി​റ​ഞ്ഞ ഇ​ട​നാ​ഴി​ക​ക്ക് പ​ടി​ഞ്ഞാ​റു ഭാ​ഗ​ത്താ​യി പ്ര​ധാ​ന പ്രാ​ർ​ഥ​നാ​ല​യം. മി​മ്പ​റി​ന്റെ വ​ല​തു വ​ശ​ത്താ​യി ചെ​റി​യൊ​രു മാ​ർ​ബി​ൾ ത​റ. അ​വി​ടെ​യാ​ണ് വെ​ള്ളി​യാ​ഴ്ച​ക​ളി​ൽ ഖു​തു​ബ നടത്തിയിരു​ന്ന​ത്. 20 മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​ര​മു​ള്ള ബാ​ദ്ഷാ​ഹി ക​വാ​ടം ക​ട​ന്നാ​യി​രു​ന്നു അ​ക്ബ​ർ പ്രാ​ർ​ഥ​ന​ക​ൾ​ക്കാ​യി പ​ള്ളി​യി​ലേ​ക്ക് എ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​ത്.

ജാ​മി മ​സ്ജി​ദി​ന് വ​ട​ക്ക് ഭാ​ഗ​ത്താ​യാ​ണ് ശൈ​ഖ് സ​ലിം ചി​ശ്തി​യു​ടെ ഖ​ബ​റി​ടം സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്. അ​ങ്ക​ണം പൊ​തു​വേ ചെ​ങ്ക​ൽ കൊ​ണ്ടു​ള്ള നി​ർ​മി​തി​യെ​ങ്കി​ൽ സ​ലിം ചി​ശ്തി​യു​ടെ ഖ​ബ​റി​ടം തൂ​വെ​ള്ള വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലു​ക​ൾ കൊ​ണ്ടാ​ണ് നി​ർ​മി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​ത്. അ​ങ്ക​ണ​ത്തി​ന്റെ അ​രി​കു പ​റ്റി ഞ​ങ്ങ​ൾ ഖ​ബ​റി​ട​ത്തി​ലേ​ക്ക് ന​ട​ന്നു. ഒ​രു നി​യോ​ഗം മ​ന​സ്സി​ൽ ക​രു​തി ഖ​ബ​റി​ട​ത്തി​നെ പ​ട്ട് പു​ത​പ്പി​ക്കു​ക​യും പ​ട്ടു​നൂ​ൽ ജ​നാ​ല​യി​ൽ കെ​ട്ടു​ക​യും ചെ​യ്താ​ൽ എ​ന്ത് കാ​ര്യ​വും സാ​ധി​ക്കും എ​ന്നാ​ണ് വി​ശ്വാ​സം.

ജാ​മി​ മ​സ്ജി​ദി​ന്റെ അ​ങ്ക​ണം പ​ക്ഷേ പ​ല ത​രം ജ​ന​ങ്ങ​ളെ ഉ​ൾ​ക്കൊ​ണ്ട് നി​ന്നു. ച​രി​ത്ര സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ളു​ടെ വൈ​ഭ​വം ക​ണ്ട് വി​സ്മ​യ​പ്പെ​ട്ട് നി​ൽ​ക്കു​ന്ന സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​രാ​ണ് ഒ​രു വ​ശ​ത്തെ​ങ്കി​ൽ ദാ​രി​ദ്ര്യ​ത്തി​ന്റെ ദ​യ​നീ​യ മു​ഖ​ങ്ങ​ൾ ആ​യി​രു​ന്നു മ​റു​വ​ശ​ത്ത്. മാ​ല​ക​ളും ക​മ്മ​ലു​ക​ളും ചി​ത്ര​പു​സ്ത​ക​ങ്ങ​ളു​മാ​യി അ​വ​ർ സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​രെ പി​ന്തു​ട​രു​ന്നു. തി​ള​ച്ചു മ​റി​യു​ന്ന ചൂ​ടി​ലും അ​ന്ന​ന്ന​ത്തെ അ​ന്നം തി​ക​യ്ക്കു​വാ​നു​ള്ള അ​വ​രു​ടെ പ​ര​ക്കം പാ​ച്ചി​ൽ ആ ​ത​ള​ർ​ന്ന ക​ണ്ണു​ക​ളി​ൽ നി​ന്ന് വാ​യി​ച്ചെ​ടു​ക്കാം.

അ​തു​വ​ഴി അ​ല​ഞ്ഞു​ന​ട​ന്ന മൂ​ന്ന് ബാ​ല​ന്മാ​രെ വി​ളി​ച്ച് ഖു​ർ​ആ​ൻ ആ​യ​ത്തു​ക​ൾ ഓ​തി​പ്പി​ച്ചു. ചെ​റി​യൊ​രു ക​ല്ലു​മാ​ല മേ​ടി​ക്കു​വാ​ൻ നി​ർ​ബ​ന്ധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന ഒ​രു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​ൻ എ​ന്നെ മ​തി​ലി​ന​രി​കി​ലേ​ക്ക് കൊ​ണ്ടു​പോ​യി ദൂ​രേ​ക്ക് കൈ ​ചൂ​ണ്ടി അ​യാ​ളു​ടെ വീ​ട് വ​രെ കാ​ണി​ച്ചുത​ന്നു. 100 രൂ​പ​ക്കും കി​ട്ടു​മാ​യി​രു​ന്ന ആ ​മാ​ല 150 രൂ​പ കൊ​ടു​ത്തു വാ​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ൾ അ​യാ​ൾ​ക്കു​ണ്ടാ​യ നി​ർ​വൃ​തി ഞാ​ൻ അ​ടു​ത്തൊ​ന്നും ക​ണ്ടി​ട്ടി​ല്ല. അ​തെ​ന്റെ ഭാ​ര്യ​യു​ടെ ക​ഴു​ത്തി​ൽ അ​ണി​യി​ച്ചു ഫോ​ട്ടോ എ​ടു​ത്തി​ട്ടേ അ​യാ​ൾ മ​ട​ങ്ങി​യു​ള്ളൂ.
ന​ട​ക്കാനാകാ​ത്ത വി​ധം ചൂ​ട് പ​ള്ളി​യ​ങ്ക​ണ​ത്തെ പൊ​തി​ഞ്ഞു. എ​ങ്കി​ലും ബാ​ദു​ഷ കാ​വ​ട​ത്തി​ലെ തീ​ക്ക​ല്ലു​ക​ളി​ൽ ച​വി​ട്ടി നി​ന്ന് ഫോ​ട്ടോ​ക​ൾ എ​ടു​ത്ത​ത് ഒ​രി​ക്ക​ലും മ​റ​ക്കാൻ ക​ഴി​യി​ല്ല. ഒ​രുപ​ക്ഷേ യാ​ത്ര​യി​ൽ ല​ഭി​ച്ച ഏ​റ്റ​വും മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യ ചി​ത്ര​ങ്ങ​ൾ അ​തു​ത​ന്നെയായി​രി​ക്കും.​ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ ഒ​രി​ക്ക​ലെ​ങ്കി​ലും ക​ണ്ടി​രി​ക്കേ​ണ്ട ആ ​ച​രി​ത്ര​ന​ഗ​രം വി​ട്ട് ഞ​ങ്ങ​ൾ മ​ട​ക്ക​യാ​ത്ര​ക്കൊ​രു​ങ്ങി. വി​ദേ​ശി​ക​ൾ അ​ട​ക്ക​മു​ള്ള സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​ർ എ​ത്തി​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. ക​വ​ല​യി​ൽ നി​ന്ന് ആ​വ​ശ്യ​ത്തി​ന് പ​ഴ​ങ്ങ​ൾ വാ​ങ്ങി​യ ശേ​ഷം ജ​യ്പൂ​ർ ല​ക്ഷ്യം വ​ച്ച് വാ​ഹ​നം പാ​ഞ്ഞു തു​ട​ങ്ങി.
•